Marin Alsop, Amerikan orkestrasını yöneten ilk kadın olan şef oldu.
Xian Zhang, 20 yaşında Pekin’deki Merkez Opera Binası’da Le nozze di Figaro’yu yöneterek ilk çıkışını yaptı.
Meksikalı Alondra de la Parra Avustralya’nın ilk kadın şefi olmayı başardı.
Sian Edwards Londra’daki Kraliyet Opera Binası’nda Tippett’in The Knot Garden’ını yöneten ilk kadın şef oldu.
Sera Tokay, Carnegie Hall’da konser veren ilk Türk kadın orkestra şefi oldu.
“Orkestra şefliği öyle bir şey ki; o anda yönettiğiniz besteciyle bir bütün olmanız gerekiyor. O zaman bestecinin kanı sizin damarlarınızda dolaşıyor.”
İnci Özdil, 2006
18. yy başlarında Batı’da kadınların klasik müziğe dahil edilmesiyle başlayan serüvende kadınlar müziğin bir parçası olmayı, bir orkestraya dahil olmayı, eline mikrofon almayı bekliyorlardı.
Beklemek…
1920 yılından önce mevcut birkaç kadın orkestra şefi, kadın ve erkek müzisyenlerin bir arada olduğu orkestralarda şeflik yapma hakkına sahip değildi (Edwards, 2015). Bu durumda bir orkestrayı yönetme hayali olan kadınlar ne olacaktı?
“Şeflik orkestrayı kontrol etme sanatı veya tekniğidir” (Kennedy, 2004). Orkestra şefliği özel ve zor bir meslektir. Uzun süreli eğitim, bireysel emek ve çaba gerektirir. Müzik evrensel, Şeflik cinsiyetsizdir. Ama yazılanlar öyle demiyor. “Kadınların orkestra şefliği konusunda değişik tarihlerde basın organlarında olumsuz görüş açıklayan ünlü erkek şefler arasında Zubin Mehta, Yuri Temirkanov, Vasily Petrenko ve Mariss Jansons gibi önemli isimler bulunmaktadır” (Makal, 2020).
Şef Vasily Petrenko, bir söyleşide kadın orkestra şeflerinin müzisyenlerin dikkatini dağıtma riskini taşıdığını söyler (www.theguardian.com). Peki o zaman orkestra şefliğinde deneyim sahibi olmak ve kendini kanıtlamak için şeflik yapmak zorunda olan kadınlar ne yaptı?
Bir kadın orkestra şefi;
Duygusal ise zayıftır.
Küpe taktıysa dikkat dağıtır.
Anne ise yorgundur.
Regl dönemindeyse gergindir.
Pantolon veya frak giymeli, nötr olmalıdır.
Bu ve benzeri birçok önyargı ile karşılaşan, hayalleri sadece orkestrada müziğin büyülü dünyasını yönetmek isteyen kadınlar, önce uzun bir süre kabul görmediler, sonra içlerindeki inancı kaybetmeyerek bagetlerine daha çok sarıldılar.
“Söyleyebileceğim tek şey, erkeklerin kadınlara kapıyı açmak için yüzlerce yılı vardı ve onlar bunu seçmedi. Bu gerçekten rekabet etmekle ilgili değil. Bu, bu kadınların büyüyüp harika sanatçılar olmaları için bir topluluk ve destek sistemi yaratmakla ilgili. kendi haklarında.” (Marin Alsop)
Kadınların orkestrayı yönetmeyle ilgili zihinlerinde bir duvar var ise bu duvarı tamamen erkekler oluşturdu diyemeyiz. Bazen ailelerin bazen de kadınların birbirine destek olmamasından kaynaklanan duvarlar… Kendi içinde bir yenilgi. Göz önünde olan çoğu kadın şef, model olarak daha çok basında ve kitaplarda yer almalıdır. 1988 yılında yayınlanan Holmes’in Conductors kitabında 152 Orkestra Şefi arasında bir tane bile kadın şef yazılmamıştır. O dönemden günümüze kadın Orkestra Şefliği konusunda yavaş bir ilerleme görünse de var olanı açığa çıkarmanın her zaman daha doğru ve mucizevi olduğundan yanayım.
“Bir hayalin varsa, yeteneğin ve cesaretin olduğuna inanmak için bir nedenin varsa, asla yolundan vazgeçme.” (Antonia Brico)
* Film Önerisi: The Conductor
Kaynakça:
Edwards, A.‘Gender and The Symphonic Conductor (doctoral dissertation)’ (2015).
Güvendik, E. ‘Gender an Professional Achievement: Turkısh Women Conductors in Classical Music Orchestras’ (2020).
Holmes, John L. ‘Conductors, a Record Collector’s Guide Victor Gollancz ltd. London’ (1988).
Kennedy, M. ‘Oxford Concise Dictionary of Music England Oxford University pres’ (2004).
Makal, A. ‘Toplumsal Cinsiyet Açısından Müzik ve Kadın’ (2020).
Melisa ve Gül, Gülnihal. “Profesyonel İş Hayatında Kadın: Klasik Müzik Orkestralarında Kadın Şef Olmak”. idil, 78 (2021 Şubat)
Tekgül, Ezgi, Çağlak Eker Tuğba, Bilge Pektaş İlay. “Müzik Dünyasında Öncü Bir Kadın: Antonia Brico”. idil, 67 (2020 Mart)
https://www.britannica.com/biography/Marin-Alsop
http://istanbulkadinmuzesi.org/inci-ozdil#tn7